Veel commotie de afgelopen dagen. De Hersteld Hervormde Gemeente Staphorst had haar kerkdiensten zo ingericht dat er 600 kerkgangers per keer naar de dienst mochten. Nadat dit gegeven bredere bekendheid kreeg, barstte het mediacircus los. Het resultaat was een vrijwillige toezegging vanmorgen (maandag 5 oktober) van kerken aan minister Grapperhaus het aantal kerkgangers analoog aan andere bijeenkomsten te beperken tot maximaal 30. Ik ging er vanwege de analogie van uit dat dat aantal inclusief ‘personeel’ is, zoals koster, organist, technici, ambtsdragers, voorganger, enzovoort, maar dat blijkt volgens de officiële mededeling van het CIO toch net even anders te liggen. Hoewel de ontwikkelingen elkaar snel opvolgen, voor dit moment een paar observaties.
Een goed woord voor Staphorst
- Ik wil voorop stellen dat het besluit van de Hersteld Hervormde kerkenraad om 600 kerkgangers per dienst toe te laten, niet verstandig is. Naast die 600 werden er tegelijkertijd nog eens 400 ondergebracht in twee andere gebouwen, zo lees ik in de plannen die in de kern al van dit voorjaar dateren. De kerkzaal telt 2300 zitplaatsen. Het zou op zich moeten kunnen, zeker omdat volgens de landelijke richtlijnen huishoudens wel bij elkaar mogen zitten. Het lastige met corona is echter de K factor: een besmette kan een verhoudingsgewijs grote groep anderen besmetten, waardoor een gebeurtenis makkelijk kan uitgroeien tot superspreading event. Zo werd in Wuhan door een besmette vrouw in een keer een halve bus ziek.
- Het voorgaande wordt versterkt door het besluit om in de diensten te zingen. Ik vind de beschrijving van de risico’s van zingen van het RIVM genuanceerd en daarmee niet overdreven duidelijk. De conclusie is dat wel: ‘Daarom is meezingen in groepsverband (bijvoorbeeld in spreekkoren of bij concerten) niet toegestaan.’ Tegelijk hebben kerken zich eerder al uitvoerig bezonnen op de randvoorwaarden om ‘veilig’ te zingen, rekening houdend met de grootte van het gebouw, ventilatie, enzovoort.
- Ik krijg sterk de indruk dat de Staphorster kerkenraad zich bij zijn besluit heeft laten leiden door de RIVM richtlijnen voor koren en zangensembles. Die laten dat toe, maar, en dat is bepaald niet onbelangrijk, binnen de totaalkaders waarin 30 mensen binnen het maximum is.
- Hoewel ik de actie van Hersteld Hervormd Staphorst dus bepaald niet verstandig vind, meen ik dat zeker vanuit kerken en religieuze organisaties terughoudendheid nodig is. De samenleving begrijpt er niets van. Mede daarom hebben we bepaalde grondrechten, juist om minderheden die we misschien niet begrijpen toch een zekere ruimte te bieden. Kerken en religieuze situaties zullen daarbij in het bijzonder moeten beseffen dat de verontwaardiging die vandaag Staphorst treft, morgen hun deel kan zijn.
- Verwijten van andere kerken richting HHG Staphorst lijken me in die zin niet terecht dat de aanscherping van de maatregelen voor kerken een kwestie van tijd was. Was het nu niet ‘Staphorst’ geweest, dan binnenkort wel een andere gemeente, vermoedelijk ergens op de Biblebelt.
- Ik probeer me een beetje in te leven. Waarom bijvoorbeeld toch dat heilig moeten in de kerkgang? Dat zal vast ook iets te maken hebben met een bepaalde visie op hoe het heil bemiddeld wordt. Wie structureel denkt vanuit de eeuwigheid, zal daar bepaald niet lichtvaardig mee omgaan. Waarom zingen? De kerkenraad stelt: omdat het ‘een wezenlijk belangrijk onderdeel is van de eredienst’. Ik kan wel menen dat het misschien ook wel met alleen orgelspel of een CD kan, kennelijk is het samen zingen voor deze gemeenschap zo nauw verweven met haar geloof en geloofsbeleving, dat het niet zonder kan.
- Daarbij komt, dat tot zeer recent ook de PKN onder vergelijkbare omstandigheden zingen in de eredienst wel mogelijk achtte.
- Bedenk dan bovendien dat het aantal besmettingen (stand 28-29 september) in de gemeente Staphorst verhoudingsgewijs laag is, met 46,7/100.000 op het laagste risiconiveau, ‘waakzaam’.
- En tot slot. Sinds begin juli, toen de kerkdiensten weer op gang kwamen, zijn er landelijke vele tienduizenden (!) gehouden. Het totaal aantal qua oorzaak achterhaalde besmettingen ten gevolge daarvan was 0,3 % en lijkt bovendien ook nog eens te dalen.
Hoe verder?
- Minister Grapperhaus benadrukt dat hij vanwege het recht op godsdienstvrijheid kerken niet kan dwingen een bepaald maximum te hanteren. Zij hebben eigener beweging hem een toezegging gedaan (zie boven).
- De meeste kerkgenootschappen, zeker de protestantse, zijn zo ingericht dat ten aanzien van de inrichting van de kerkdiensten de beslissingen plaatselijk vallen. De PKN bijvoorbeeld geeft de gemeenten op haar website een ‘zeer dringend’ advies. Het aantal van 30 is wat haar betreft, zo blijkt, ‘exclusief medewerkers’.
- Waar de regering het begin vorige week bij de aangescherpte maatregelen vooralsnog hield op een termijn van drie weken – dus t/m 19-20 oktober – houdt de PKN het net als het CIO op ‘de maand oktober’. De kerk gaat dus verder dan het kabinet.
- Te voor en te na is benadrukt dat de overheid de afspraken met de kerken niet kan afdwingen. Er zal dus geen politie in kerkgebouwen verschijnen om te controleren of de afspraken worden nagekomen, om maar een voorbeeld te noemen. Ook van boetes zal geen sprake zijn.
- Plaatselijke gemeenten kunnen dus van de landelijk gemaakte afspraken afwijken. Doen zij dat, dan lopen ze bij enige ruchtbaarheid over deze afwijking wel de kans van een volksgericht. Daarmee brengen ze niet alleen de positie van de eigen gemeente in gevaar, maar ook van andere kerkelijke gemeenschappen. Als een ding in de afgelopen week duidelijk is geworden, dan is dat de gemiddelde Nederlander op Twitter en Facebook nauwelijks op de hoogte is van kerkelijke/religieuze organisaties en hun eigen aardigheden. Elke nuance ontbreekt daar. Dat geeft op termijn te denken voor het draagvlak voor een grondrecht als dat op godsdienstvrijheid. Voor dit moment is dit niet meer dan een constatering. We zullen hier wel over na moeten gaan denken, zoals ik ook eerder dit jaar al betoogde.
- Er is veel voor te zeggen plaatselijk de landelijke richtlijn te volgen. Robert Plomp pleitte daar eerder vandaag in zijn blog voor. De kerk laat daarmee zien niet anders of beter te zijn dan andere organisaties. Noem het solidariteit. Velen zijn getroffen door de coronamaatregelen. Kerk zijn is meer dan het opkomen voor eigen belangen.
- Ik vind het echter ook een overweging waard om de voorzitter van een veiligheidsregio ontheffing te vragen (NB: voor georganiseerde activiteiten voor jongeren t/m 17 jaar geldt het maximum van 30 personen sowieso niet!): ‘De voorzitter van de veiligheidsregio mag een uitzondering maken op het maximale aantal van 30 personen per ruimte voor gebouwen die van groot belang zijn. Bijvoorbeeld culturele instellingen en evenementenlocaties.’ Voor tal van theaters is bijvoorbeeld al een ontheffing verleend. Het is echter de vraag of de voorzitter de ontheffing geven wil, omdat er formeel geen verbod bestaat op het houden van kerkdiensten met meer dan 30 personen. Geen verbod, dan ook geen ontheffing van dat verbod.