Ik ben namens de Protestantse Kerk twee dagen te gast op een conferentie van de Eglise Protestante Unie de France, een kerk die in zoverre op onze Protestantse Kerk in Nederland lijkt, dat Lutheranen en Gereformeerden/Hervormden er samen optrekken. De unie is in Frankrijk echter van recenter datum, van 2012. De conferentie heeft niet te maken met kerkrecht in strikte zin, maar raakt onderliggende vragen als ‘wie zijn we’ en ‘waar staan we voor’.
Op weg naar 2017
Op weg naar 2017 heeft de geünieerde kerk een intensief programma opgezet om gezamenlijk en met visie voor de dag te komen. Dat klinkt eenvoudiger dan het is in een land waar 2,6 % van de bevolking zich protestants beschouwd en de Église Protestante Unie met zo’n 400.000 leden op 0,6 % uitkomt. Het aantal gemeentes ligt op ongeveer 450, het aantal dienstdoende predikanten een honderd lager. Opvallend is dat relatief veel predikanten van origine uit het buitenland afkomstig zijn, ook uit Nederland. Ik sprak vandaag een van hen.
Vandaag, de eerste dag van de conferentie, hebben we ons bezig gehouden met een van de twee pijlers van het toekomstgerichte programma, een nieuwe ‘déclaration de foi’. Twee theologen hebben op basis van een reeks van gesprekken een stevige voorzet gedaan in zes punten. De verklaring begint met de openbaring in Jezus Christus. Dat kan de indruk wekken dat we hier te maken hebben met een klassieke geloofsbelijdenis, maar daarmee doen we de tekst tekort. Die is op sommige punten speels, elders poëtisch, soms ook tot nadenken stemmend. Zo lezen we in punt 3 bijvoorbeeld over het verbreken van de ketenen van ongerechtigheid. Onder punt 6 gaat het over de pluraliteit in de kerkelijke gemeenschap ‘als een teken van de menselijkheid van God’ – misschien wel de zinsnede die de meeste vragen opriep. Waar gesproken wordt over Jezus is het steeds nadrukkelijk Jezus de Christus. Waarom deze keuze? Een antwoord zou kunnen zijn: om het belijdende karakter van deze tekst te onderstrepen.
Kerkbrede bespreking
De déclaration wordt in principe in alle gemeenten van de kerk besproken. Zo wordt zij een document van de gelovigen zelf. Belijden en belijdenis is dan niet een aantal fraai geformuleerde zinnen in een kerkorde, en/of een verwijzing naar een aantal inmiddels oudere geschriften, maar een tekst die het actuele geloven weerspiegelt. Deze aanpak van de Franse kerk laat zich niet zomaar overzetten naar onze Nederlandse situatie. Ik schat in dat de verscheidenheid in onze Protestantse Kerk kerkbreed veel groter is. Toch daagt het me ook wel uit. Hoewel er zeker aanzetten zijn om het inhoudelijk gesprek aan te gaan, loopt het Nederlandse ‘Kerk 2025’ al met al het risico toch vooral een organisatorisch verhaal te worden, zeker ook omdat de bezinning op de inhoudelijke kant niet voorafgaat aan de organisatorische maatregelen. In Frankrijk is de situatie in die zin anders dat men daar in het kader van de unie in 2012 een aantal organisatorische wijzigingen achter zich heeft. De bezinning lijkt nu vooral de onderlinge band te gaan verstevigen: de geünieerde kerk staat gezamenlijk voor een opdracht. Een echt gesprek op dat punt zou ook in Nederland waardevol zijn.
Over de grens
De Franse kerk beraadt zich niet alleen kerkelijk intern, maar heeft ook zusterkerken uitgenodigd mee te praten en te denken. Juist de blik van buitenaf biedt soms onverwachte perspectieven. Zo hebben we ons vandaag met een vijftien vertegenwoordigers van protestantse kerken uit met name Europa (en iemand uit Canada en iemand uit Togo) over de tekst gebogen. In mijn ‘petit group’ gingen we aan de hand van twee Engelse vertalingen met de tekst aan de slag. Dat leverde intensieve gesprekken op over de vraag ‘wat staat er, wat wordt er bedoeld?’ Zo spreekt de déclaration op verschillende momenten over ons en wij. Maar wie worden daarmee bedoeld? De leden van de Église Protestante Unie, of breder gelovigen, of – soms ook – alle mensen? En: wie heeft men met deze déclaration op het oog? De gedachte is dat het een document voor zowel ‘binnen’ als ‘buiten’ is. Kerktaal is vermeden. Hoewel: wat denkt een buitenstander bij ‘gerechtvaardigd’, of bij ‘prediking’ en ‘sacramenten’? Echter, ook kan de indruk ontstaan dat het voor ‘binnen’ op onderdelen toch wel wat beperkt is. Over de H. Geest wordt slechts een keer gesproken bijvoorbeeld, terwijl in het woordgebruik de lat voor de buitenstaander toch wel hoog gelegd is. Kan alles wel in één tekst samenkomen? Een van de zusterkerken had tevoren de suggestie gedaan voor verschillende doelen en doelgroepen verschillende teksten te schrijven. We delen onze observaties met de Franse organisatoren. Zij nemen het mee in het vervolg van het proces.
Omgekeerd nemen wij natuurlijk ook het nodige van deze conferentie mee. Ik schreef hierboven al iets over de stimulans die het mij geeft om ons in Nederland in het kader van Kerk 2025 beslist niet te (gaan) beperken tot een aantal organisatorische kwesties, hoe urgent die ook zijn.
Morgen
Morgen gaan we met een tweede pijler aan de slag die de Franse kerk in 2017 klaar voor de toekomst moet maken. Opnieuw is het sterk inhoudelijk bepaald. Het gaat over de vraag: wat is concreet het evangelie voor vandaag? Dat is in de intern Franse discussie onderverdeeld in vier subvragen: waartegen verzetten we ons vandaag – dat verzet is voor de Franse protestanten die eigenlijk gedurende hun eeuwenlange bestaan altijd tegen de stroom hebben moeten op roeien een klassiek thema -; wat, over wie en hoe leggen we getuigenis af; hoe zijn we christen in de moderne samenleving; hoe lezen we de Bijbel zo dat ze een concrete steun is?
Wordt vervolgd